نسوزها مواد طبیعی هستند
که از ترکیبی از مواد معدنی، همچون کائولن، و ترکیبات دیگر تشکیل میشوند تا مادهای
بوجود بیاد که هنگامی که در معرض حرارت بالا و یا مواد شیمیایی سربار قرار میگیرد
پایدار باقی بمانند. مقاوم بودن مواد نسوز به این معنی است که تركيب شيميايي، شكل ظاهري
و خواص مكانيكي آنها در مقابل حرارت بالا و مواد سرباره تغيير نميكند. برخی از مواد
نسوز مواد خاصی هستند که بسیار گرانقیمت هستند همانند زیرکن که معمولا در اهداف تحقیقاتی
مورد استفاده قرار میگیرد. از دیگر مواد معدنی که به دلیل ویژگیهای خاص آن، به صورت
بسیار گستردهای به عنوان نسوز استفاده میشود کائولن میباشد. خواصی همچون پایداری
همهجانبه، نقطه ذوب بالا، آب محتوی کم ، مقاومت بالا وهمچنین درصد بالای آلومینا و
از همه مهمتر دسترسي آسان و قيمت مناسب آن باعث شده تا به عنوان یک ماده نسوز به طور
گسترده مورد استفاده باشد.
در بعضی صنایع همانند آهن،
فولاد و شیشهسازی از کائولن کلسینی به عنوان ماده نسوز استفاده میشود. مواد نسوز
برای ساخت محصولات سادهای همچون آجرهای شومینه تا ساخت محصولات با تکنولوژی پیچیده
همانند سپرهای حرارتی سفینههای فضایی استفاده میشود. در صنعت، برای آستربندی دیگ
بخار و نسوز کردن انواع کورهها نیز مورد استفاده است.
كائولينيت، يك كاني رسي صفحهاي به رنگهاي سفيد )در حالت خالص(
و خاكستري متمايل به زرد است. در اثر دميدن بر روي آن بوي خاك ميدهد. شكستگي و كليواژ
آن قاعدهاي كامل دارد و جلاي آن تيره (خاكي) تا مرواريدي تيره ميباشد. داراي لمس
چوب و صابوني است و مزه خاك رسي دارد. به دلیل سختی بسیار کم، به راحتی با فشار انگشتان
به پودر تبدیل میشود. اين كاني به سهولت در آب و عموما در مايعات پراكنده ميشود
و قابلیت ساخت محلولهای سوسپانسیون در مایعات را دارد.
14% آب در ساختمان کانیایی
آن وجود دارد که این مقدار آب در اثر حرارت قابل تبخیر است. تبخیر آب باعث انقباض طولی
کانی میشود. در دمای1300 درجه سانتيگراد مقدار انقباض طولی آن از 6 درصد تا 17 درصد
متغير ميباشد. در شيشهسازي اين مقدار حتي به 20 درصد هم ميرسد. هنگام پخت به شدت
منقبض ميشود و رفتار آن در برابر دما عموما مرتبط به آب موجود در آن، خصوصا آب شبكهاي،
بسيار قابل توجه است. بيآب شدن كانههاي رسي از جمله كائولينيت عموما در برابر دما،
دگرگونيهايي را در ساختمان اين كانه پديد ميآورد (در اثر حرارت رنگ کانی بدون تغییر
باقی میماند). به دلیل نوع پیوندهای شیمایی آن، برخلاف بسیاری از کانیهای رسی همانند
اسمکتیت قابلیت جذب آب و تورم ندارد. این کانی دارای خاصیت پلاستیکی است به این معنی
که در ترکیب با آب به راحتی شکلپذیر است. از دیگر ویژگیهای کائولینیت، نفودناپذيری،
قابليت هدايت جريان الكتريسته و گرماي آن اندك است.
کائولن به
شکل آبدار و نیز کلسینی، در صنعت رنگسازی به عنوان پرکننده و ماده رنگی مورد استفاده
قرار میگیرد. استفاده از این ماده معدنی باعث میشود رنگهایی با خواص نوری، مکانیکی
و رئولوژیکی بهتر تولید شود. بیتشرین نوع کائولن مورد استفاده در صنعت رنگسازی کائولن
کلسینی است که به صورت گستردهای در انواع
رنگها استفاده میشود، و خواصی همچون درجه مات بودن، درخشندگی و مقاومت در مقابل سایش
را افزایش میدهد. قرارگیری سطوح صاف و صفحهای کانی کائولینیت بر روی یکدیگر باعث
ایجاد مقاومت و جلوگیری از پوسته پوسته شدن رنگ میشود. در رنگ سفید، کائولن به عنوان
رنگدانه و ماده جایگزین اکسید تیتانیوم کاربرد دارد.
دانهبندی
کائولن مورد استفاده، در ویژگیهای رنگ تولیدی تاثیرگذار است. در رنگهای مات کائولن
درشتدانه و در رنگهای براق از کائولن ریزدانه استفاده میشود. درجه خلوص کائولن مورد
استفاده در صنعت رنگسازی از اهمیت زیادی برخوردار است. معمولا برای تهیه رنگ از کائولن
شسته شده و با خلوص بالا استفاده میشود.
بیشترین استفاده
کائولن در صنعت رنگ، برای تولید رنگهای مات داخل ساختمان میباشد. استفاه از کائولن
برای تولید رنگهای براق با محدودیت همراه است و معمولا کمتر از 10 درصد وزنی مواد
تشکیلدهنده رنگ از کائولن است.
کائولن با
خلوص بسیار بالا، رنگ روشن، ضریب تعلیق بالا در آب و درخشندگی 80 تا 90 و با درصد ذرات
زیر دو میکرون بیشتر از 70 درصد در صنعت رنگسازی استفاده می شود.
کائولن در صنعت
داروسازی با ترکیب سیلیکات آلومینیوم آبدار شناخته شده است. این کانی در تهیه
داروهای ضداسهال کاربرد دارد که این داروها هر 4 ساعت یک بار و به مقدار 2 تا 6
گرم مصرف می شود. از کائولن برای تهیه پمادهای مسکن درد، کاهش دردهای التهابی و
معالجه بیماری های معده و روده استفاده می شود.
داروهای مرکب از
کائولن عبارتست از : شربت کائولن پکتن، شربت کائولن کودکان، شربت کائولن و مرفین،
شربت کائولن و پماد کائولن می باشد.
داروهای
حاوی کائولن ممکن است عوارض جانبی از قبیل : حساسیت مفرط با علائم سقوط فشار خون،
کهیر، تب، درد مفاصل، تاول های سرخک مانند، ناراحتی های گوارشی، تهوع، سردرد داشته
باشد و با قطع دارو از بین برود.
برای ساخت فایبرگلاسی
که به عنوان مقاومکننده در بسیاری از کاربردها مورد استفاده قرار میگیرد، از کائولن
استفاده میشود. کائولن فیبرهایی که به صورت یکپارچه در داخل مواد قرار گرفتهاند را
مقاومسازی میکند. همچنین انسجام فیبرها در محصولاتی که پلاسیتکهای مقاومسازی شده
نیاز دارند را بهبود میبخشد. محصولاتی که نیاز به پلاستکیهای مقاومسازی شده دارند
عبارتند از: اتومبیلها، قایقها و محصولات دریایی، کالاهای ورزشی، ادوات تفریحی، محصولات
هوا-فضا. همچنین در عایقها، فیلترهای هوا، بشکه و یا لوله، محصولات فایبرگلاس ضد
خوردگی و سایر انواع فایبرگلاس از کائولن استفاده میشود.
از فایبرگلاسها میتوان
در مکانهائی که نیاز به مقاومت خوردگی بالایی مانند سازههاي دریایی و کارخانجات شیمیایی
و غیره استفاده نمود. از دیگر کاربردهاي این قطعات میتوان به پلها، پستهاي برق،
عایقهاي الکتریکی، نرده حفاظ و… اشاره کرد .
مصرف كائولن در صنايع
پلاستيكسازي در سال 1999 معادل 135 هزار تن بوده است. صنايع پلاستيك ايالات متحده
امريكا در طي سالهاي 1995 تا 1998 بي 36 الي 40 هزار تن كائولن مصرف نموده است. اين
نشان دهنده اين امر است كه مصرف كائولن در اين صنعت در طي اين دوره تقريباً ثابت و
كمتر دستخوش تغييرات بوده است.
مصرف كائولن در صنايع
پلاستيكساز ي كاملاً شبيه مصرف در صنايع لاستيك است و نقش كائولن بعنوان پركننده و
بسط دهنده ميباشد. كائولن در اين صنعت با ديگر مواد خام به رقابت پرداخته است. با
افزايش قيمت نفت در دهه 1970، بازار مصرف كائولن و ساير پر كنندهها گسترش چشمگيري
يافت و با استفاده از پر كنندههاي ارزان قيمت نظير كائولن، در مصرف رزينهاي گران
قيمت صرفهجويي شد.
كائولن
بعنوان بسط دهنده ارزان قيمت در صنعت ساخت PVC (پلي
وينيك كلرايد) نيز مصرف ميگردد. كائولن همچنين در ساخت نايلون، پلياستر و ساير پلاستيكها،
تهيه رنگينهها (بجاي رنگي اكسيد تيتانيوم) نيز مورد استفاده قرار ميگيرد
فروش و تولید پودر
میکرونیزه کائولن در صنایعی کاربرد دارد که نیاز به افزایش مقاومت حرارتی دارند.
کائولن یک ماده معدنی سخت با خلل و فرج زیاد است که منابع زیادی
از آن در آمریکا وجود دارد.
این
ماده در چهار گرید مختلف تولید می شود و به اجسام دو نوع ضریب سختی می بخشد،
استحکام قبل و بعد از پخت پس
کائولن بعد از حرارت دیدن دارای یک مقاومت حرارتی بسیار بالایی می شود، از این رو
به آن خاک نسوز نیز گفته می شود، و در ساخت انواع کوره ها، آجرها، کاشی و سرامیک،
هیزم، رنگ، شیشه و کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد. در لاستیک ها نیز برای جلوگیری از ذوب شدن در اثر حرارت
ناشی از اصطکاک با زمین، به کار می رود.
20% مصرف کائولن
به عنوان يكي از مواد اوليه و اساسي در صنايع کاشي، چيني و سراميكسازي است. كائولن
از انواع نسوزهاي آلومينيايي است كه ميزان Al2O3 در
آنها بسته به نوع آنها متغير است. انواع كم آلومينا كائولن تكليسشده، فلينت
(45-35%) و انواع پرآلومينا مانند آندالوزيت، كيانيت و سيليمانيت (60-40%). قديميترين
وشايد متداول ترين روش كاربرد كائولن در صنعت، استفاده از اين كانه در ساخت انواع محصولات
سراميكي ميباشد. گل چيني بيش از چهار هزار سال است كه در ساخت سراميك مورد استفاده
قرار ميگيرد. درصنعت سراميك سازي از مجموعه روشهاي فرمول سازي مواد، شكل دادن و
روشهاي حرارت دادن و پخت استفاده ميشود. بنابراين دامنه تغييرات نوع كائولن مصرفي
وسيع ميباشد بعبارت ديگر نوع محصول و روش توليد نوع كائولن را تعيين مينمايد.
كائولن بدليل تركيب خاص شيميايي در صنعت
سراميك مورد استفاده قرار ميگيرد در مقابل حرارت حالت شيشهاي آن تغيير نميكند و
درخشندگي و شفافيت خاصي در محصول ايجاد مينمايد. در تهيه سراميك مهمترين عامل نسبت
اختلاط كائولن، سيليس و كمك ذوب (Flux)
در بدنه سراميكها ميباشد. ويژگي كائولن مصرفي در صنعت سراميك عموماً مربوط به ناخالصيهاي
زيانآور موجود در آن است كه باعث تغيير رنگ محصول بعد از پخت ميگردد. مهمترين و مضرترين
ناخالصيها اكسيد آهن ميباشد. از ديگر عناصر مضر ميتوان از مس، كروم و منگنز نام
برد. اين مشكل زماني نمود پيدا ميشودكه اين مواد بصورت ريزدانه در رس قرار گرفته باشند،
در اينصورت بصورت بدنه محصول پس از پخت ظاهر گرديده و در پخت بيسكويت چنانچه مقدار
اكسيژن كوره پايين بيايد. اطراف لكه حفرههايي بوجود ميآيد. مقدار Fe2O3 مجاز در سراميك بين 6/0 تا 7/0 درصداست. اكسيد آهن
در كائولن جهت ساخت پرسلان بايد كمتر از 5/0 درصد باشد زيرا تيتانيوم با آهن در بدنه
سراميك عكسالعمل نشان ميدهد و موجب كاهش شفافيت ميگردد.درجه آلكالي بودن اثر خاصي
بر روي شيشهاي بودن محصول دارد،زيرا بدنه سراميك را متخلخل مينمايد. كائولني كه
در پرسلان بكار ميرود پتاس آن بايد كمتر از 5/1 درصد و مقدار تيتانيوم و سيليس آن
حداقل باشد.
كائولن يك اصطلاح اقتصادي
است كه براي كانسارهاي رسي تقريباً سفيد به كار مي رود و از نظر صنعتي به رسي هايي
كه داراي مقدار قابل توجهي كائولينيت باشند،اطلاق ميشود.
اين كانسارها اغلب شامل كاني
كائولينيت و يا فرآورده هاي بدست آمده از آن مي باشند. در گذشته اصطلاح خاك چيني به
عنوان مترادف كائولن استفاده مي شد. نام كائولن از كلمه كائولينگ چيني به معناي تپه
سفيد مشتق شده است که از آن خاك كائولن استخراج مي شده است.
كائولن از مجموعة كانيهاي
رسي بوده و فرمول شيميايي آن H4Al2Si2O9 مي باشد.كاني هاي كائولن شامل كائولينيت، ديكيت، ناكريت
و هالوزيت مي باشد. فراوان ترين كاني اين گروه كائولينيت مي باشد. همه اين كاني ها
جزء كاني هاي آلومينو- سيليكات مي باشند كه در سيستم مونوكلينيك و يا تري كلينيك متبلور
مي شوند. از مهم ترين خصوصيات كاني شناسي رس هاي كائولن نرمي و عدم سايندگي آنها مي
باشد. سختي كائولن در مقياس موهر در حدود 2-5/2 مي باشد. اين نرمي در كاربردهاي صنعتي
آن يك مزيت محسوب مي شود.